MEZHEP VE İLK
ANLAŞMAZLIKLAR?
Kelime olarak mezhep “gidilen yol” demektir.Kavram olarak mezhebi
tanımlamak zor olsa da bir fikir vermesi bakımından bir tanım
yapabiliriz:”Mezhep,dini günce meseleleri bir sistem içinde çözmeye çalışan
sistemlerdir.
Mezhepleri konu alan mezhepler tarihi kitaplarının önceden
“Makalat,Milel-Nihal,Fırak-Fırka “ olarak isimlendirildiğini ve mezheplerin bu
isimlerle anıldığını söylemekte yarar vardır. Ancak Prof.Dr.Hüseyin Atay’a göre
bu konuda yazılmış eserler fikir tarihi olmaktan uzak görünümdedirler. Sadece
fikirleri ve sahiplerinin kimler olduğunu ortaya koyarlar.
Fırka kelimesi “FRK” kökünden “iki şeyin arasını ayırmak, birinin
diğerinden ayrı olduğunu ortaya koymak, her birinin ayrı meziyetleri, imtiyazları
bulunduğunu kabul etmektir. Al-İmran Suresi 103.ayette “Hep birlikte Allah’ın
ipine sarılın, ayrı ayrı olmayın” ifadesindeki “vela teferreku” fırka fırka
olmayı,ayrılmayın,bölünmeyin anlamındadır. Al-i İmran Suresinin 103. Ayetine
bakıldığında fırkalaşmanın kötü bir eylem olduğu anlaşılabilir. Ancak Al-i
İmran suresi 103.ayette konu edilen fırkalaşma konusunda kafa yormak
gerekmektedir. Hangi tür fırkalaşmalar bu kapsam içinde değerlendirilmelidir?
Mezhepler tarihçileri mezhepleri üç grupta değerlendiriler,siyasi,itikadi
ve ameli.Siyasi ve itikadi mezhepler
Müslümanlar arsında fırkalaşmaya neden olurken, ameli mezhepler zenginlik ve
hareket genişliği sağlamıştır.(Fıkıh Tarihi ve İslam Hukuku,O.Keskioğlu)
Müslümanlar arasındaki anlaşmazlıklar Peygamber (SAV) zamanında derhal
çözülüyordu. Hz.Ebu Bekir ve Hz.Ömer döneminde de böyle oldu. Hz.Osman
döneminde ihtilafa düşenler hücuma uğramış,Hz.Ali Döneminde ise kılıç
konuşmuştur. Emeviler dönemi ise bölünme ve savaşların yaşandığı dönemin
başlangıcı olmuştur.
Hz.Peygamber (SAV)’in bir hadisinde de “Ümmetimin ihtilafı rahmettir.”
Buyurulur. Diğer bir hadisteyse “Ümmetim dalalet üzerine birleşmez.”
Buyrulmuştur. Al-i İmran 103.ayet ve önümüzdeki iki hadisi nasıl değerlendirmek
gerekecektir? Bunun yanında mezhepler tarihi kitaplarına konu olmuş “…ümmetim yetmiş
üç fırkaya ayrılacaktır. Bunlardan biri dışında hepsi Cehennem’dedir.Bu tek
fırka da Cemaattir.” Hadisi vardır. Söz konusu hadis başka senetlerle de küçük
farklılıklarla nakledilmiştir. Bu rivayette kurtuluşa eren fırka için Peygamberimiz
“O Benim ve ashabımın üstünde olduğu fırkadır.” Buyurmuştur.
Şehristani el-Milel ve’l Nihal isimli kitabında, Abdulkahir el Bağdadi
el Fark Beyn’el Fırak isimli eserinde Müslümanlar arasında çıkan mezhepleri 73
sayısına tamamlayıp, dondurmaya çalışırlar. Hadiste geçen 73 sayısı gerçek bir
sayı mı yoksa çokluk ifadesi için mi kullanılmıştır. H.Atay’a göre bu sayı
çokluk ifade etmektedir.
MÜSLÜMANLAR
ARASINDAKİ İLK İHTİLAFLAR
Şehristani Müslümanlar arasında çıkan ilk anlaşmazlığın Huneyn günü
Hz.Peygamber(SAV)’in ganimet taksimini beğenmeyen Zi’l Huvaysira et- Temimi’den
geldiğini ifade eder.Zi’l Huvaysıra ile Hz.Peygamber arasında şöyle bir konuşma
geçmiştir:
-Adil ol
ey Muhammed!
-Ben adil
değilsem, kim adil olabilir?
-Yaptığın
taksim Allah’ın rızası gözetilmemiş bir taksimdir.(Buhari,Müslim)
Allah Rasülü’nün sünnetine ilk
karşı çıkış böylece gerçekleşmiş oldu.Zi’l Huvayrısa daha sonra teşekkül edecek
olan Haricileri kurucularından olacaktır. Hariciler “Hüküm Allah’ındır.” Sloganını kullanmış, bu slogan etrafında
örgütlenmişlerdir.
Hz.Peygamber (SAV)’in sünnetine karşı çıkışın en önemli gruplarından
biri de Medine münafıklarıdır. Uhud savaşından sonra ortalığı fesada vermeye
kalkmışlardır.(Bkz.Al-i İmran/154,156)
Müslümanlar arasında ortaya çıkan
ve ayrılıklara neden olan olan Hz.Peygamber(SAV)’in
vefatıyla sonuçlanan hastalığında:”-Bana kalem ve kağıt getirin, benden sonra
sapmamanız için size bir yazı yazayım.” Buyurdu. Hz.Ömer:”Allah resulüne
hastalığın ızdırabı galebe çalmıştır.Bize Allah’ın kitabı yeter.”Dedi.Bunun
üzerine laf çoğaldı. Hz.Peygamber (SAV):Çekilin yanımdan. Benim yanında çekişme
olmaz.” Dedi.
Müslümanlar arasında gerçekleşen ihtilaflardan biri de Peygamberimiz
vefat ettiğinde Hz.Ömer(RA):”Hz.Muhammed (SAV) ölmedi.Hz.İsa gibi göğe çekildi.
Onun öldüğünü söyleyeni bu kılıcımla katlederim!” Dedi.Buna karşılık
Hz.Ebubekir(RA)”-Kim Hz.Muhammed’e ibadet ediyorsa iyi bilsin ki O vefat
etti.Kim Hz.Muhammed’in rabbine ibadet ediyorsa bilsin ki O ölmez, yok olmaz” Dedi ve Al-i İmran Suresi
143.ayet-i kerimesini okudu. Bunu üzerine Hz.Ömer “Onun vefatı beni öyle hayret
ve dehşete düşürmüştü ki,Ebubekir okumazdan
önce sanki bu ayeti hiç işitmemiş gibiydim.” Dedi (el-Milel ve’l
Nihal,eş-Şehristani s.23)
Peygamberimizin defin yeri de ilk yaşanan ihtilaflardandır. Bu mesele de
Hz.Ebu Bekir (RA) Peygamberimizden naklettiği “Peygamberler,öldükleri yere
defnedilirler.” Hadisi ile çözülmüştür.
Müslümanlar arasında çıkan en önemli ihtilaf Hz.Peygamber(SAV)’in
vefatından sonra imamet-hilafet konusunda olmuştur. Beni Saide’nin avlusunda
toplanan Müslümanlardan ensar Sa’d b.Ubade’yi halife adayı olarak
belirlemişler, buna karşılık muhacirin de bir halife seçmesini böylece iki
halife olmasını önermişlerdir. Hz.Ömer:”İmamlar Kureyş’tendir.” Diyerek
tartışmayı sonlandırmış, Hz.Ebu Bekir’e elini uzatarak biat etmiştir. Arkasından
önerilerinden vazgeçen ensar da biat etmiştir. Ancak Hz.Peygamber (SAV)’in
defin işleri ile uğraşan Hz.Ali’nin kullandığı iddia edilen:”-Halifeliğin benim
hakkım olduğunu sanıyordum.” Sözü sonra
ki dönemlerde oluşan Şia’nın geliştirdiği argümanın dayanak noktasını
oluşturmuştur. Ebu Süfyan’ın Hz.Ebu Bekir’e biat etmediği Şehristani tarafından
ifade edilir.
Müslümanlar devam eden zaman içinde de bazı konularda anlaşmazlığa
düşseler de anlaşmazlık konularının sadece düşünce ve söylem bazında kaldığı
,Müslümanların fırkalaşmadığı görülmektedir.İlk anlaşmazlıkların daha çok
siyasi konularda olduğu görülmektedir. Siyasi anlaşmazlıklara zaman içinde
itikadi farklılaşmalar eklenmiştir. Hz.Osman (RA) döneminde yaşanan
tartışmalar, Hz.Osman’ın şehit edilmesi, Hz.Ali’nin hilafetinin Emevilerce
tanınmaması, Hz.Ali’nin Haricilerce şehit edilmesi Müslümanlar arasındaki
fırkalaşmayı davet etmiştir. Özellikle Emeviler döneminde kader konusunun sıkça
tartışıldığı görülmektedir. Kader konusunun tartışmaya açılması Emevilerin
meşruiyet kazanma çabalarının bir sonucu gibi görülmektedir.
Fırkalaşmayı oluşturan etkenlerin başında dönemin siyasi erki elinde
bulunduran yönetimlerin tutumları gelmektedir. Haricilerde olduğu gibi siyasi beklentilerini
din haline getiren gruplar türemiş,”Allah adına konuşan” fırkalar
türemiştir.
EHL-İ SÜNNET NEDİR?
Ehl-i sünnet Kur’an ve Sünnet sınırları içinde
kalan ,Bakara suresinin ilk beş ayetinde özetlenen Müslümanlardır:
1. Elif. Lâm. MÎm.
2. O kitap (Kur'an); onda asla şüphe yoktur. O, müttakîler (sakınanlar
ve arınmak isteyenler) için bir yol göstericidir.
3. Onlar gayba inanırlar, namaz kılarlar, kendilerine verdiğimiz
mallardan Allah yolunda harcarlar.
4. Yine onlar, sana indirilene ve senden önce indirilene iman ederler;
ahiret gününe de kesinkes inanırlar.
5. İşte onlar, Rablerinden gelen bir hidayet üzeredirler ve kurtuluşa
erenler de ancak onlardır.
Talat TÜRKMEN
