Talat
TÜRKMEN
EBCED
YADA SAYI GİZEMCİLİĞİ
Ebcedle ilgili TDV İslam
Ansiklopedisinde Mustafa Uzun tarafından kaleme alınan bilgiye göre, Arap
alfabesindeki harflerin kolayca hatırda tutulmasını sağlamak için eski
dönemlerde geliştirilmiş bir formül olup gerçekte bir anlamı bulunmayan
kelimelerinin ilki “ebced” şeklinde
okunduğu için bu adla anılmıştır.Ebced sisteminin İbranice ve Aramice’nin
etkisiyle Arapça ’ya geçtiği kabul edilmekte-dir.Bu formülde yer alan kelimeler
şunlardır: Ebced,hevvez,hutti,kelemen,sa’fes,karaşet,sehaz,dazağ
Ebcedin kaynağı ile ilgili
olarak bir çok fikir ileri sürülse de bunların çoğunun folklorik bir özellik
taşımaktan öte bir değeri olmadığı anlaşılmaktadır. Bunlardan biri altı büyük
şeytanın adı olduğu,bir diğeri ise Hz. Şuayb kavminden gelen ve Arap yazısının
mucidi sayılan altı Medyen kralının ismi oldu-gudur.
Bir rivayette Hz.Ali ve İbn
Abbas’a dayanılarak her kelimenin Hz.Adem’in cennetten ayrılışı ile tövbesi
arasında geçen sürenin çeşitli safhalarını ifade ettiği öne sürülmektedir. Kanaatimizce ebced bir matematik hesaplama
sistemidir. Sistemin içinde bulundurduğu harflerin herhangi bir esrarı
taşıdıklarını düşünmüyoruz.
EBCED NERELERDE KULLANILMIŞTIR?
İslam Ansiklopedisinde yer
alan bilgiye göre İslam dünyasında ebced, tasavvuf, astronomi, edebi-yat, mimari,
cifr, sihir ve büyücülükte kullanılmıştır.
Tasavvuf ve dini metinlerde
kullanılan ebced ve cifre “harf ve sayı gizemciliği” diyebiliriz.
Edebiyat alanında ebcedin
tarih düşürme olarak kullanıldığını
görüyoruz. Daha çok doğum tarihleri, ölüm tarihleri, önemli bazı olaylar bir
bilmece niteliğinde gizlenerek şiir, nesir yöntemiyle okuyucuya sunulur. Ebcedi
bilen bu bilmeceyi çözer. Bu zevkli iş Türk –İslam edebiyatında karşılığını
bulmuştur. Örneğin hicri 1290 yılında doğan Mehmet Akif Ersoy’un adı babası
tarafından bu usule göre “Ragıyf” olarak konulmuştur. Ragıf’ın ebcetteki değeri
1290’dır.
Edebiyat, tasavvuf, ilahiyat
alanında kullanılan bazı kavramalarda ebced yoluyla rakamlaştırılmıştır. Örneğin,
hilal kelimesinin ebcetteki karşılığı 66 dır. Aynı zamanda Allah lafzının da
ebcetteki karşılığı 66 dır. Dolayısı ile Türk bayrağındaki hilal Allah lafzını
temsil etmektedir.(1)
Birkaç örnek daha sıralayalım,
Timur’un Sivası yakıp yıktığı tarih:Harab:803,
İstanbul’un fetih tarihi olan h.857 yılına “beldetün
tayyibetün”:857,Fatih Sultan Mehmet Han’da İstanbul’un fethinden sonra şu
beyitte şu tarihi düşürmüştür:
Feth-i İstanbul’a fırsat
bulamadılar evvelun
Fethedip Sultan Muhammed didi
tarih:ahirun ahirun kelmesinin
ebceddeki karşılığı 857’dir.
Aslında buraya kadar her şey
normal hatta zevk verici bir uğraştır. Sorun, ebcedin Kur’an ve hadisleri
anlamada bir yöntem olarak kullanılmasıyla başlamıştır. Dini metinleri bu yolla
açıklamaya çalışanlar Kur’an ayetleri ve hadisleri arkasında bazı batıni sırların olduğunu ve Kur’an’ı anlayabilmek
için mutlaka cifr(2) ve ebced yoluna başvurmayı zorunlu görmüşlerdir. Bu
çabanın gerçekten Kur’an’ ı anlamak mı yoksa grupların kendi inanç ve fikirlerini
, meşruiyetlerini ispat edebilmenin bir sonucu mu olduğu müphemdir. Kur’an’dan
seçilen bazı ayetlerin değişik tarihlerde gerçekleşen veya gerçekleşecek
olaylara işaret ettiğini ebced hesabındaki rakamlarla ispatlama çalışılır. Böyle
tefsirlere aynı zamanda “işari tefsir”
denilmektedir. İşari tefsirlerde “ilham” ön
plandadır. Batıniler bu yöntemi çok kullanmışlardır.
Muhyiddin İbn Arabi, mehdinin
gelişini Hicri 698 olarak ebced hesabıyla belirlemiştir. Mehdi gelmeyince taklitçileri
Hicri 683 Mehdinin doğum yılı olarak kabul edilmiş mehdinin 710 yılında
geleceğini hesaplamışlardır.
Kindi ise Deccalin geleceği
yıl olarak ebced hesabıyla 743 yılını göstermiştir. Yine Kindi Hz.İsa’nın
inişini h.698 olarak hesaplamıştır.
Görülüyor ki ebced geleceği
bilme yolunda bir yöntem olarak da kullanılmıştır. Hatta bu yöntemle kıyametin
vakti bile hesaplanmaya çalışılmıştır. Mukaddime’de yer alan bir örneğe göre
“Kıyamet size ansızın gelecektir.(Enam/31) Ayetindeki “ansızın”-“bağteh” ebced hesabına göre h.1407 rakamına tekabül
eder.Bu durumda h.1407(m.1986) de kıyametin kopması gerekiyordu.
Ebced hesabını mezhebinin temeline alan gruplardan biri de Hurufiler’dir.Hurufiler
birçok ayet ve hadisi kullanarak düşüncelerine dayanak oluşturmaya
çalışmışlardır. Örneğin, ”Gizli bir hazine idim bilinmek istedim, halkı
yarattım.” Hadisindeki “halk” kelimesinin ebcedi 740’tır.740
Hurufiliğin kurucusu Fazlullah’ın doğum tarihidir. Başka bir örnekte, ”geleneksel kaynaklara göre, mahşer gününün
dehşetinden tüm peygamberler nefsi nefsi
derlerken Hz.Muhammed, ümmeti, ümmeti diyecektir.
Buradaki ümmeti ümmeti kelimeleri
Fazlullah’ın doğum gününe tekabül eder. Hurufiler halife ve Zülkarneyn
ifadelerinin de Fazlullah’ işaret ettiğini iddia etmişlerdir.(3)
İslam’dan önce Yahudilerin ebced hesabını
bildiklerini şu hadisten anlıyoruz. Yahudilerden bir grup peygamberimize
gelerek “elif-lam-mim” harflerinin anlamını sordular ve ebced’e göre İslam’ın
ömrünün 71 sene olduğunu ifade ederek bu kadar kısa ömrü olan bir dine girmeye
gerek yok dediler. Daha başka var mı diye peygamberimize sordular.-Elif-lam-mim-sad,dedi.
Yahudiler bu birincisinde çok 160 eder, dediler. Başka var mı diye sordular. Hz.Peygamber
(SAV),-Evet! Elif, lam, ra, dedi, Yahudiler bu diğerlerinden daha fazla ümmetinin
ömrü 231 sene eder dediler.Peygamberimiz,-Elif, lam, mim, ra var deyince Yahudiler”-Sana
iman etmiyoruz, hangi sözüne inanacağımızı bilemedik, dediler.
Kanaatimizce ebced bir sayı ve
matematik sistemidir. Araplarda, İbranilerde ,Romalılarda değişik sembollerle
ifade edilen sayı sistemi. Örneğin,0,1,2,3,4… I,II,III,IV,V,VI…Sayılarla dini
bir metin üzerinde dileyen dilediği
sonuca ulaşabilir.
Kur’an ve hadislerin keyfi
yorumu dinin yanlış anlaşılmasına, hatta bozulmasına neden olur. Sakınmak
gerekir.
(1)Örnekler İslam Ansiklopedisinden alınmıştır.
(2)Hz.Ali’den gizli bir şekilde şii imamlarına aktarıldığına inanılan
gaybi bilgiler.
(3)Konu ile ilgili örnekler için bkz.Usluer,Fatih,Hurufilik, Kabalcı
Yayınevi
